Miedź – właściwości i rola w organizmie. Objawy i skutki niedoboru

Miedź to składnik mineralny niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu ludzkiego. Występuje głównie w układzie kostnym i mięśniach, odpowiada za działanie systemu nerwowego i układu krążenia. Człowiek nie ma zdolności samodzielnego wytwarzania miedzi, dlatego musi być ona dostarczana wraz z pożywieniem. Niedostateczna podaż tego składnika lub niektóre choroby mogą prowadzić do niedoborów miedzi w organizmie, które są groźne dla zdrowia. Jaką rolę odgrywa miedź w organizmie i jakie są jej źródła w jedzeniu?

Miedź – funkcje i właściwości

Miedź to pierwiastek chemiczny, który pełni w organizmie wiele ważnych funkcji. Choć występuje jedynie w śladowej ilości, obecny jest praktycznie we wszystkich tkankach. Miedź stanowi składnik wielu enzymów biorących udział w przemianach tlenu oraz związanych z syntezą neuroprzekaźników. Bierze udział we wchłanianiu żelaza w przewodzie pokarmowym. Uczestniczy w produkcji i prawidłowym funkcjonowaniu czerwonych krwinek.

Do najważniejszych funkcji miedzi w organizmie należą:

• transport tlenu do każdej komórki,
• wpływ na prawidłowe funkcjonowanie układu krążenia,
• uczestnictwo w metabolizmie tłuszczu,
• usprawnianie pracy mózgu (wpływ na zdolność myślenia i zapamiętywania, kreatywność),
• zapewnienie prawidłowego działania systemu nerwowego,
• utrzymywanie struktury keratyny,
• uczestnictwo w tworzeniu wiązań krzyżowych w kolagenie i elastynie,
• zwiększanie odporności i ochrona przed wolnymi rodnikami.

Zapotrzebowanie organizmu na miedź

Nie wiadomo do końca, jakie jest dokładne zapotrzebowanie człowieka na miedź. Aby określić je dla dorosłego człowieka, wykorzystuje się różne wskaźniki biochemiczne, w tym między innymi stężenie miedzi w surowicy, osoczu i płytkach krwi, stężenie lub aktywność wybranych enzymów zawierających miedź, a także badania bilansowe.

Zaobserwowano, że zapotrzebowanie na miedź zwiększa się w ciąży. Jest to związane z koniecznością pokrycia potrzeb rosnącego płodu, a także z gromadzeniem miedzi w płynie owodniowym. Więcej miedzi w diecie potrzebują również kobiety w okresie karmienia.

Miedź w żywności – w jakich pokarmach występuje?

Miedź obecna jest zarówno w produktach pochodzenia zwierzęcego, jak i roślinnego. Organizm jednak lepiej przyswaja ją z diety bogatej w białko zwierzęce niż z diety opartej na białkach roślinnych.

Źródła miedzi w diecie krajowej to m.in.:

• produkty zbożowe – ok. 30% dziennie spożywanej miedzi,
• ziemniaki – ok. 15% zapotrzebowania na miedź,
• warzywa – ok. 13% ilości potrzebnej miedzi,
• mięso i jego przetwory – 11% ogólnej ilości spożytej miedzi.

Produkty bogate w miedź to przede wszystkim płatki owsiane, otręby pszenne, suche nasiona roślin strączkowych, nasiona słonecznika, orzechy, kakao i podroby (zwłaszcza wątroba). Niewielkie ilości miedzi występują w mleku i jego przetworach, mięsie, jasnym pieczywie oraz w warzywach i owocach.

Skutki niedoboru miedzi w organizmie

Niedobór miedzi u ludzi występuje rzadko i jest mało charakterystyczny. Wynikać może z niedostatecznego spożycia tego składnika wraz z dietą lub zmagania się z jakąś chorobą. Niedobory spotyka się np. u osób z zaburzeniami wchłaniania, żywionych pozajelitowo oraz cierpiących na choroby metaboliczne. Niekiedy występują u osób zażywających zbyt duże dawki cynku.

Objawem niedoboru miedzi w organizmie mogą być problemy neurologiczne lub niedokrwistość związana z nieprawidłowym wchłanianiem żelaza. Stan ten może zwiększać ryzyko rozwoju chorób krążenia. Głębokie niedobory miedzi mogą doprowadzić do nadmiernej łamliwości kości, zaburzeń w powstawaniu tkanki łącznej, opóźnienia wzrostu czy osłabienia odporności.

Czym grozi nadmiar miedzi w organizmie?

Dieta nie stwarza ryzyka nadmiernego spożycia miedzi. Do nagromadzenia tego pierwiastka w organizmie może dojść na skutek spożycia dużej ilości wody lub napojów o dużej zawartości miedzi pochodzącej np. z naczyń, w których je przechowywano czy nadużywanie lub przewlekłe przyjmowanie preparatów z miedzią w składzie.

Nadmiar miedzi skutkuje pojawieniem się objawów toksycznych takich jak nudności, wymioty, bóle brzucha, biegunka czy zawroty głowy. Charakterystyczny jest metaliczny posmak w ustach. Ze względu na fakt, że miedź gromadzi się w wątrobie, mózgu i rogówce oka, jej nadmiar może doprowadzić do uszkodzenia tych narządów.

Normy na miedź – jakie są?

Opracowane przez Instytut Żywności i Żywienia w roku 2017 normy spożycia na miedź ustalone zostały na poziomie średniego zapotrzebowania (EAR) i zalecanego spożycia (RDA) dla dorosłych, młodzieży i dzieci oraz na poziomie wystarczającego spożycia (AI) dla niemowląt. Prezentują się następująco:

• niemowlęta 0-6 miesięcy – 0,2 mg/dobę,
• niemowlęta 7-11 miesięcy – 0,3 mg/dobę,
• dzieci 1-3 lat – 0,25 mg/dobę (EAR) i 0,3 mg/dobę (RDA),
• dzieci 4-6 lat – 0,3 mg/dobę (EAR) i 0,4 mg/dobę (RDA),
• dzieci 7-9 lat – 0,5 mg/dobę (EAR) i 0,7 mg/dobę (RDA),
• dziewczęta i chłopcy 10-12 lat – 0,5 mg/dobę (EAR) i 0,7 mg/dobę (RDA),
• dziewczęta i chłopcy 13-18 lat – 0,7 mg/dobę (EAR) i 0,9 mg/dobę (RDA),
• kobiety i mężczyźni – 19-75< – 0,7 mg/dobę (EAR) i 0,9 mg/dobę (RDA),
• kobiety w ciąży – 0,8 mg/dobę (EAR) i 1,0 mg/dobę (RDA),
• kobiety karmiące piersią – 1,0 mg/dobę (EAR) i 1,3 mg/dobę (RDA).

Badanie stężenia miedzi w organizmie

Pacjenci na badanie stężenia miedzi są kierowani głównie przy podejrzeniu choroby Wilsona lub dużo rzadszej choroby Menkesa, czy podejrzeniu zatrucia związkami miedzi, ciężkich stanów niedoboru miedzi lub marskości wątroby. Badanie wykonuje się z próbki pobranej krwi żylnej. Pacjent może pozostać na czczo, choć zwykle nie ma takie